Generalna skupština UN-a je 2000. godine, proglasila 16. Septembar danom zaštite ozonskog omotača u spomen potpisivanju najuspješnijeg međunarodnog sporazuma koji je održan 16.09.1987 godine u Montrealu, po čemu i nosi naziv Montrealski protokol. Ovim sporazumom je omogućeno spašavanje i adekvatna zaštita ozonskog sloja odnosno omotača, od negativnih posljedica ljudskog djelovanja. Montrealski sporazum je doveo do napuštanja upotrebe 99% hemikalija koje uzrokuju oštećenje ozonskog sloja, a to su uglavnom jedinjenja vezana za rashladne uređaje, klime, frižidere, ali i automobili.
Ozon je prirodni plin plavičaste boje specifičnog mirisa i vrlo je nestabilan. Naziv potiče iz grčkog jezika što znači mirišljav. Ozon nastaje tokom hemijske reakcije pod uticajem sunčevih ultraljubičastih zraka. UV zračenje razlaže molekul kiseonika O2 na dva atoma kiseonika. Svaki atom kiseonika se zatim spaja sa molekulom kiseonika i nastaje molekul ozona O3 , ovakav proces se neprekidno nastavlja sve dok je sunčevo zračenje prisutno.
Najveća koncentracija ozona se nalazi u stratosferi na visini od 22 - 27 km gdje formira sloj prosječne debljine oko 3 mm. Ozon je također prisutan u troposferi i naziva se “loš ozon”. Troposferski ozon je staklenički plin i njegove visoke koncentracije mogu naštetiti zdravlju čovjeka, životinja i biljaka. Optimalni uslovi za njegov nastanak su temperatura oko 35o C, sunčeva svjetlost i vrijeme bez vjetra, upravo ovaj prizemni ozon je polutant kojem se prepisuje aerozagađenje, koje je najintenzivnije tokom ljeta. Upravo tokom ljeta ozon se u čitavoj atmosferi stvara, ali i razgrađuje pod dejstvom UV zračenja koje je tad najjače. Periodično povećanje koncentracije prizemnog ozona doprinosi povećanju smoga i opštoj zamućenosti atmosfere.
Osnovna uloga Ozonskog omotača jeste pružanje zaštite planeti Zemlji od štetnog dijela sunčevih zraka. On ograničava štetno UV zračenje i njegovo dolaženje do Zemlje, što je od velikog značaja za sva živa bića i sve ekosisteme. S druge strane troposferski ozon koji se većinom javlja u toplijim krajevima sa suhom klimom ima različite negativne efekte. Zbog svog snažnog oksidativnog svojstva izaziva oštećenja na plućima čovjeka i dovodi do nekroze biljnih tkiva. Može dovesti do smanjenja rasta biljaka na način da smanjuje prisustvo hlorofila i ugljenih hidrata u njima. Kod ljudi dolazi do iritacije respiratornih organa, pojačanog kašlja, iritacije nosa i grla, poteškoća u disanju i bolova u prsima. Djeluje na sluznicu disajnih puteva što dovodi do oštećenja epitela i kao posljedicu ima upalne procese te povećanu osjetljivost na alergene. Negativan efekat ima i na smanjenje otpornosti na infektivne bolesti zbog djelimične destrukcije plućnog tkiva, veću osjetljivost prema njegovom štetnom uticaju imaju stariji ljudi, djeca i trudnice.
Oštećenje ozonskog omotača smanjuje mogućnost upijanja UV zračenja sa Sunca, što omogućuje da veliki dio tog negativnog zračenja dopre do Zemljine površine. Čovjek je proizveo više hemijskih jedinjenja koje dovode do degradacije stratosferskog ozona i stvaranja “ozonskih rupa”. Ozonske rupe su posljedica razlaganja ozona u stratosferi, u prisustvu hlornih i bromnih jedinjenja koja nastaju razgradnjom freona, supstanci koje se koriste u rashladnim uređajima i sprejevima. Osim toga ozon se katalički razlaže i zbog prisustva azotnih oksida koje emituju supersonični avioni koji lete na visinama od 10 do 50 km. Osnovni i glavni uzročnici njegovog razaranja su hlorflour-ugljovodonici, odnosno freoni i bromflourugljenici.
Zahvaljujući Montrealskom sporazumu kao i mnogim drugim konvencijama i sporazumima koje su dovele do kontrolisanog i smanjenog upotrebljavanja štetnih jedinjenja, ozonska rupa se smanjuje. Smatra se da se ozonski sloj oporavlja 1-3 % svakih deset godina od 2000. godine. Prema određenim istraživanjima ukoliko se nastavi sa dosadađnjom praksom. Ozonski sloj bi se u potpunosti mogao oporaviti do 2070. godine. Čovjek mora da nastavi sa kontinuiranim monitoringom i praćenjem emisije štetnih polutanta. Iako se situacija poboljšava potrebno je nastaviti sa aktivnostima i procesima koji bi doprinjeli i zadržali ovako pozitivan napredak, sve do krajnjeg pozitivnog ishoda.
The International Ozone Layer Protection Day is on September 16th. This day has been marked since 1994. after the Montreal Protocol was signed in 1987.
The ozone layer, a fragile shield of gas, protects the Earth from the harmful portion of the rays of the sun, thus helping preserve life on the planet.
Without the ozone layer it has been proven that life on Earth would be destroyed.